ATEŞ NEDİR, NEDEN OLUŞUR?

Ateş; vücudun mikroplarla savaşmak için verdiği bir tepkidir. Vücut sıcaklığını artırarak kan dolaşımını hızlandırır, mikropların çoğalma hızını düşürür. Yani bağışıklık sistemimizin bir parçasıdır. Kontrollü olduğu sürece vücudumuz için faydası vardır. Fakat bir noktadan sonra (yaklaşık 38,5-39 C ) vücudu yorduğu, rahatsız hissettirdiği için müdahale etmek gerekebilir.

Ateş tek başına bir hastalık değildir. Pek çok farklı hastalığın ortak belirtisidir. Ateşinin olması çocuğun ciddi bir hastalığı olduğunu göstermez, sadece çocuğun vücudunda bazı şeylerin yolunda gitmediği konusunda bizi uyaran bir işarettir.

Çocuklarda en sık ateş nedeni enfeksiyonlardır. Romatizmal hastalıklar,  aşılar, sıcak çarpması ya da sıcak havada bebeğin çok sıkı sarılması gibi nedenlerle de vücut sıcaklığı yüksek ölçülebilir.

Çocuğunuz huzursuzsa ya da elle kontrol ettiğinizde sıcaklık artışı hissediyorsanız uygun bir ateş ölçer ile ölçüm yapmanız gereklidir. Vücut sıcaklığı normalin üstünde (38 C) ise ateşi var demektir.  

ATEŞ NASIL ÖLÇÜLÜR?

 

Ölçüm yapılan yere göre vücut sıcaklığı değişmektedir. Bu nedenle nerden ölçüm yaptığınız önemlidir.

Gerçek vücut sıcaklığını yansıtması açısından makattan ölçüm daha doğru sonuç vermekle birlikte pratik olmaması ve hijyen nedeniyle rutin olarak önerilmemektedir.

Makat, ağız, kulak ve cilt üzerinden ölçüm için 38 C, koltuk altı için 37,5 C  ve üzeri ateş kabul edilir.

 

Koltuk altı: Ateş ölçer açılır, yanıp sönen C işareti görülünce koltuk altına konulur. Yanıp sönen C işareti sabitlenince ölçüm tamamlanmış demektir. Cihaza göre değişmekle birlikte 5 sn ile 60 sn arasında ölçüm tamamlanmaktadır.

Ölçüm öncesinde koltuk altı silinerek kurulanmalıdır. Metal uç tam koltuk altının orta kısmına yerleştirilir, kol gövdeye doğru hafifçe bastırılarak derece ucunun cilde tam olarak temas etmesi sağlanmalıdır.

• Gerçek vücut sıcaklığından biraz daha düşük (yaklaşık 0,5 C) değerleri yansıtır.
• Dış etkenlerden çabuk etkilenmez, güvenilirdir.

 

Kulak: Ateş ölçerin kapağı açılır. Kulak içine yerleşen kısmın kirlenmemesi için filtre varsa takılır. Düğmeye basarak ölçüm için hazır hale getirilir. Yanıp sönen çizgi ya da C işareti hazır olduğunu gösterir. Cihazın uç kısmı nazikçe kulak içine yerleştirilir ve tekrar düğmeye basılır. 2-3 sn içinde sesli uyarı ile birlikte ölçüm tamamlanır.

• Hızlı ölçüm yapılabilir.
• Kulak enfeksiyonu varsa normalin üzerinde ölçüm yapma ihtimali yüksektir.
• 3 aydan küçük çocuklar için uygun değildir. Bebeklerin kulakları küçük olduğundan tam olarak kulak yoluna yerleştirilemez.

 

Cilt üzeri: Cihazın ayarı varsa vücut sıcaklığını ölçen hale getirilir. Düğmesine basılarak ölçüm için hazır hale getirilir. Cildin ıslaksa kurulanır. Alın ve şakak kısmından yaklaşık 3-5 cm mesafeden çocuğun yüzüne tutularak düğmeye basılır. 1-2 sn içinde ölçüm yapılmış olur. Farklı yerlerden bir kaç ölçüm yaparak en yüksek sıcaklık belirlenir.

• Hızlı ölçüm yapılır.
• Dış faktörlerden çabuk etkilenir. Güvenilir değildir.
• Birkaç defa ölçüm yapmak gerekir.

 

Makat: Koltuk altından ölçüm yapan cihazlar makattan da ölçüm yapabilmektedir. Metal uç tamamen anüse girecek şekilde tutulur. Uç kısmının yaklaşık 1-1,5 cm itilmesi yeterli olacaktır. Popoyu iki taraftan sıkılarak sabit kalması sağlanır. 5 sn ile 60 sn arasında ölçüm tamamlanacaktır.

• Gerçek vücut sıcaklığına en yakın ölçüm burdan yapılır.
• Makatta zedelenmeye yol açabileceği ve hijyen açısından sorun oluşturabileceği için tercih edilmez.

 

Hızlı ölçüm yapan cilt üzeri veya kulaktan ateş ölçer öncelikle tercih edilebilir. Fakat ateş saptanmışsa koltuk altı ateş ölçer ile kesin ölçüm yapmak doğru olacaktır.

 

HANGİ ATEŞ ÖLÇERİ KULLANMALIYIM?

 

Ateş ölçümü için farklı cihazlar mevcuttur. Koltuk altı, ağız, kulak, makat ve cilt üzerinden ölçüm yapabilen elektronik cihazlar vardır. Koltuk altı ölçüm yapan aletler daha tutarlı sonuç verdiği için tercih edilebilir. Hareketli ya da huzursuz olan çocuklarda 1 dk bekleyerek ölçüm yapmak zor olabilir. Öncelikle temassız cilt üzerinden ateş ölçer ile ölçüm yapıp yüksek sonuç çıkarsa koltuk altından ateşi teğit etmek uygun olacaktır.

3 aydan büyük çocuklarda kulaktan ateş ölçer ile hızlı ve tutarlı ölçümler yapılabilir. Kulak enfeksiyonu varlığında normalden daha yüksek ölçüm yapabilir.

Daha önceleri kullanılan civalı termometreler zehirlenmelere yol açabildiği için yasaklanmıştır. Bu nedenle sadece elektronik cihazlar kullanımdadır.

Zaman içinde yanlış ölçümlere yol açabildiği için tüm elektronik cihazlara 6 ayda bir kalibrasyon yapılması gerekmektedir.

 

ÇOCUĞUM ATEŞLENDİ NE YAPMALIYIM?

 

Çocuğunuzun vücudunu sıcak hissettiniz. Derece ile ölçerek  ateşinin olduğunu gördünüz.

• Öncelikle üzeri çok sıkı giydirilmişse üstündekileri çıkartın, tek kat zıbın ya da atlet kalacak şekilde  bırakabilirsiniz. Özellikle bebekler üşümesin diye kat kat giydirip battaniyelerle sarmak tek başına vücut sıcaklığının yükselmesine yol açabilmektedir. Üzerine örttüğünüz battaniye gibi örtüleri kaldırın.
• Ateş düşürücü şurubunuz varsa içirebilirsiniz. (Çocuğunuzun genel durumu iyiyse, huzursuz değilse şurup içirmeden de takip edebilirsiniz) Şurupların etkisi 30 dk içinde başlayacaktır. Bu arada ılık uygulama yapmaya başlayabilirsiniz.
• Ilık su ile yüzünü, başını, boyun ve koltuk altı bölgesini yıkamak hatta ılık su ile duş aldırmak hızlı bir şekilde ateşinin düşmesini sağlayacaktır. Su sıcaklığının 30-34 C olması idealdir.  
• Islak bez ile vücudunu ıslatıp, buharlaşmasını bekleyin. Kurudukça tekrar bez ile silebilirsiniz. Islak bezi üzerinde tutmanıza gerek yoktur.
• Kolonya, sirke, alkol vs maddeleri kullanmayın. Suyun hızlı buharlaşmasını sağlayan bu maddeler ateşi hızlı düşürür fakat ardından ateşin tekrar yükselmesine yol açar. Kokusu nedeniyle çocukları rahatsız edebilir, zehirlenmeye yol açabilmektedir. Sadece su kullanmanız daha uygun olacaktır.
• Soğuk su kullanmayınız. Soğuk su ile ıslattığınızda titremeye yol açacaktır. Tireme ile kaslarımız ısı ürettiği için ateş yükselmeye devam edecektir.
• Ateşi olan çocuklarda genellikle el ve ayaklar soğuk, gövde ve baş kısmı çok sıcaktır. Halk arasındaki tabirle ‘kan gövdeye toplanmıştır’ . Uç kısımlara eldiven-çorap giydirebilir, gövdesini çıplak bırakabilirsiniz. Ilık uygulamayı kol ve bacaklara değil; koltuk altı, gövde, baş, boyun kısımlarına uygulamak daha doğrudur.
• Ateşle beraber metabolizma hızlanır, terleme ve buharlaşma ile su kaybı olur ve vücudun su ihtiyacı artar. Çocuğunuza bol bol su ve sulu gıdalar vermeniz uygun olacaktır.

 

ATEŞİN DERECESİ İLE HASTALIK ŞİDDETİ ORANTILI MIDIR?

 

Çocuğun ateşinin çok yüksek olması çok şiddetli ağır bir hastalık geçirdiğini göstermez. Viral gribal enfeksiyonlarda 40 dereceye kadar yükselen ateş olabileceği gibi; ciddi bakteriyel enfeksiyonlar ateş olmadan ya da hafif ateş ile geçirilebilmektedir.

Özellikle 3 yaş altı çocuklarda koltuk altından 38,5 C ve diğer bölgelerden 39 C üzeri ateş varlığında ciddi bir enfeksiyon saptanma oranı artmaktadır.

Ateş yükselmesi beyin hasarına yol açmaz. Sıcak çarpması gibi durumlarda vücut sıcaklığı 41 C üzerine çıkarsa beyin hasarına yol açabilir (buna ateş değil hipertermi diyoruz). Enfeksiyonlara bağlı olan ateş kontrollü bir şekilde yükseldiği için hayati tehlike yaratmaz. Ateşin derecesinden ziyade çocuğun genel durumu hastalığın şiddeti konusunda belirleyici olmaktadır.

 

ATEŞLE BİRLİKTE TİTREME BAŞLADI, NE YAPMALIYIM?

 

Ateş hızlı yükseldiği sırada ciltte alacalı görünüm, titreme görülebilmektedir. Vücudun iç kısmından ateşin yükselmeye başlaması sonucu olmaktadır. Titremeye başladıysa sık aralıklarla ateşini ölçmek faydalı olacaktır. Üzerindeki kıyafetleri inceltip, ılık uygulama yapmaya başlayabilirsiniz.

Ateş yükseldiğinde eller ve ayaklar soğuk gövde ve baş kısmı sıcak olabilmektedir.

 

HANGİ DURUMLARDA ACİL OLARAK HASTANEYE BAŞVURMAM GEREKİR?

 

# Üç aydan küçük bebekler

# kemoterapi alan çocuklar

# ateş ile birlikte ciltte mor döküntü-lekeler çıkmışsa

# ateşli havale geçirdiyse

# genel durumu iyi değil, uyku hali, bilinç bulanıklığı varsa

# burnu açık olmasına rağmen zor nefes alıyorsa

# aşıları yapılmamışsa

ciddi bir hastalık geçirme ihtimali yüksektir, en kısa sürede hastaneye başvurmanız gerekir.

 

# 3 yaşından küçük çocuklarda ateş 3 günden uzun sürdüyse

# tüm çocuklar için ateş 5 günden uzun devam ediyorsa hastaneye başvurmanız uygun olacaktır.

 

ATEŞ DIŞINDA VÜCUT SICAKLIĞININ YÜKSELDİĞİ DURUMLAR VAR MIDIR?

 

Bazen dış etkenlere bağlı olarak vücut sıcaklığı yükselebilir, sıcak çarpması buna örnektir..  Yenidoğan bebeklerde sıcak havalarda çok sıkı sarıp sarmalanma nedeniyle de vücut sıcaklığı normalden yüksek ölçülebilmektedir. Hipertermi dediğimiz bu durum vücut sıcaklığının dış etkenlere bağlı olarak kontrolsüz yükselmesidir.

Ateş ise beyinde hipotalamus dediğimiz vücudun termostatı olarak görev yapan merkezin kontrollü ve istemli olarak vücut sıcaklığı eşiğini artırması sonucu gelişir. Vücuda giren mikroplarla savaşmak adına verdiği bir tepkidir. Ateş düşürücüler hipotalamusun belirlediği bu eşik değeri azaltarak etkisini gösterir.

Çocuklar diş çıkarırken her şeyi ağızlarına götürüp ısırdıkları için ateşli hastalık geçirme ihtimalleri artabilir. Diş çıkarma vücut sıcaklığını hafif artırsa bile belirgin derecede ateş yapmaz. Özellikle 38,5 C ve üzeri ateşi diş çıkarmaya bağlamak doğru değildir.

 

ATEŞ NASIL DÜŞÜRÜLÜR?

 

Ateşi kontrol altına almak için yapabileceğiniz üç şey vardır:

# Üzerindeki kıyafetleri inceltmek, çıkarmak

# ılık uygulama yapmak, duş aldırmak

# ağrı kesici- ateş düşürücü ilaçlar vermek

 

ATEŞ DÜŞÜRÜCÜ İLAÇLAR NELERDİR, NE KADAR VERMELİYİM?

 

Çocuklarda ağrı kesici ateş düşürücü olarak kullandığımız 2 çeşit ilaç vardır.

 

1. PARASETAMOL; parol, calpol, tamol, tylol, minoset vs
2. İBUPROFEN; dolven, pedifen, ibufen, apireks, brufen vs. Ketoprofen (Profenid) de aynı gruba dahildir.

 

PARASETAMOL

• İlk sırada tercih ettiğimiz ateş düşürücüdür. Yenidoğan döneminden itibaren kullanılabilir, güvenilir bir ilaçtır.
• Parol, calpol, tamol, tylol süspansiyon gibi markalar 1 ölçekte 120 mg parasetamol içerir.
• 10 kiloya 1 ölçek (1 ölçek= 5 ml = 1 tatlı kaşığı) şeklinde kullanılır. (10-15 mg/kg)
• Parol plus, calpol plus vs gibi formlarında 1 ölçekte 250 mg parasetamol vardır. 20 kiloya 1 ölçek şeklinde kullanılır.
• 6 saatte bir, günde 4 defa (maximum 6 defa) kullanılır.
• 30 dk içinde etkisi başlar.
• Yüksek dozda kullanılırsa karaciğer üzerinde zararlı etkisi vardır.
• Makattan verilebilen suppozituar formu  (Paranox-S) 120 mg parasetamol içerir, yani 1 ölçek şuruba eşdeğerdir.

 

İBUPROFEN:

• Dolven, pedifen, ibufen, apireks gibi markalar 1 ölçekte 100 mg ibuprofen içerir.
• 10 kiloya 1 ölçek (1 ölçek= 5 ml = 1 tatlı kaşığı) şeklinde kullanılır. (10 mg/kg)
• Günde 3 – 4 defa kullanılabilir.
• Etkisi 30-45 dk içinde başlar.
• 6 aydan büyük çocuklarda kullanılır.
• Uzun süreli ve yüksek doz kullanımda böbrek ve mide üzerinde yan etkileri vardır.

 

Vücut ağırlığı	Parasetamol (calpol, parol, tamol, tylol vs) 120 mg/5 ml	Parasetamol (calpol plus, parol plus) 250 mg/5 ml	İbuprofen (dolven, pedifen, ibufen vs) 100 mg/5 ml
4 kg	3 defa 0,5 ölçek
5-7 kg	4 defa 0,5 ölçek
8-9 kg	4 defa 0,5 ölçek		4 defa 0,5 ölçek
10-14 kg	4 defa 1 ölçek	4 defa 0,5 ölçek	3 defa 1 ölçek
15-20 kg	4 defa 1,5 ölçek	3 defa 1 ölçek	3 defa 1,5 ölçek
21-26 kg	4 defa 2 ölçek	4 defa 1 ölçek	3 defa 2 ölçek

 

ASPİRİN: çocuklarda ateş düşürücü olarak kullanılmaz. Viral enfeksiyonlarda kullanıldığında Reye sendromuna (karaciğer ve beyin hasarı ile seyreden bir hastalık) yol açabildiği için kullanılmamaktadır.

 

METAMİZOL (NOVALGİN): çocuklarda çok ciddi yan etkileri (Aplastik anemi, agranülositoz vs) görülebildiği için kullanılmamalıdır.  

 

* Bir ölçek şurup 5 ml olup 1 tatlı kaşığına eşdeğerdir. Fakat her tatlı kaşığı aynı büyüklükte değildir. Doğru miktarda şurup vermek için ilacın içindeki ölçeğini ya da enjektörleri kullanabilirsiniz.  

* Ateş düşürücü şuruplar çözelti (süspansiyon) şeklindedir. Beklediğinde etken madde dibe çökecektir. Kullanmadan önce çalkalamanız gereklidir.

* Ateş düşürücü şurupları açtıktan sonra 1 ay içinde tüketin. Hava ile temas ettikten sonra etkinliği azalabilmektedir. 1 ay içinde tüketmediğiniz şurupları atarak yenisini alabilirsiniz.

 

Özet olarak

Ateş; vücudun mikroplarla savaşmak için verdiği bir tepkidir. Vücut sıcaklığını artırarak kan dolaşımını hızlandırır, mikropların çoğalma hızını düşürür. Yani bağışıklık sistemimizin bir parçasıdır. Kontrollü olduğu sürece vücudumuz için faydası vardır. Fakat bir noktadan sonra (yaklaşık 38,5-39 C ) vücudu yorduğu, rahatsız hissettirdiği için müdahale etmek gerekebilir.

Ağrı kesici ateş düşürücüler de birer ilaçtır. Her ilaç gibi yerinde kullanıldığında faydası vardır. Hem katkı maddeleri koruyucular içerdiğinden, hem de yan etkileri görülebileceğinden dolayı uzun süreli ve yüksek doz alınması doğru değildir. Gereksiz yere ilaç kullanmaktan sakının. Sağlıklı günler geçirmeniz dileğiyle.

 

Uzm. Dr. Erdal PAZAR